Ιστορικά γεγονότα

Συγγραφέας του κειμένου είναι: ο Μάριος Αναστασίου Μπίκας

24 Αυγούστου 1943

(1) Οι τρεις φονευθέντες του Ραχουλιού.

Στις 24.08.1943 μουσουλμάνοι Τσάμηδες (στο εξής μ. Τσάμηδες), προερχόμενοι από τη Μαζαρακιά, μετέβαιναν για πλιάτσικο στο Φανάρι. Όταν έφθασαν στο Ραχούλι (παλιά Τσιφλίκι), αφού αντελήφθη-σαν τα άλογα των αδερφών Χαραλάμπου και Θανάση Αθανασίου, προσπάθησαν να τα αρπάξουν. Τα αδέρφια αντέδρασαν. Προς βοήθειά τους έτρεξε ο συγχωριανός τους Σωτήριος Αναστασίου ή Τάσης. Οι μ. Τσάμηδες κατά τη συμπλοκή, που έλαβε χώρα κοντά στον ΄Αγιο Γεώργιο, φόνευσαν τους τρεις1 (3) Ραχουλιώτες και στη συνέχεια διέφυγαν με λεία τα τρία (3) ή τέσσερα (4) άλογα.

Η ημερομηνία θανάτου τους

Ως προς την ημερομηνία θανάτου των τριών φονευθέντων Ραχουλιωτών από τους μ. Τσάμηδες, όλες σχεδόν οι ελληνικές πηγές αναφέρουν το μήνα Αύγουστο του 1943, εκτός από τους Μιχάλη Τσιμπρή, περιφερει-άρχη της Ηπείρου κατά τη γερμανική Κατοχή και το Βασίλειο Παυλίδη, δάσκαλο και συγγραφέα. Ο πρώτος αναφέρει τη 13.08.1943 και ο δεύτερος την 22.08. του ιδίου έτους (βλ.π.κ.).
Με βάση όμως όλες τις μαρτυρίες στενών συγγενών τους (τέκνων), τις Ληξιαρχικές Πράξεις θανάτου τους (βλ. π. κ.) και τα επιτύμβια επιγράμματα, θεωρείται ως σωστή ημερομηνία θανάτου τους η 24η Αυγούστου 1943.

Το επώνυμο Νάνος (;)

Σ’ όλες τις ελληνικές γραπτές πηγές οι δυο αδελφοί Ραχουλιώτες, φο-νευθέντες κατά την 24η Αυγούστου του 1943, Χαράλαμπος και Αθανάσιος Αθανασίου αναφέρονται ως Νάνος, αν και στο Ραχούλι την εποχή εκείνη δεν υπήρχε το εν λόγω επώνυμο. Γιατί όμως τα δυο αδέρφια αναφέρονται ως Νάνος;

- Ο Αντιστράτηγος εν αποστρατεία Θεόδωρος Χαραλάμπου Γεωργίου (Ραχούλι), εγγονός του φονευθέντος Χαράλαμπου Αθανασίου από τη μάνα του Κατερίνα :

« Οι φονευθέντες κατά τη γερμανική Κατοχή από μ. Τσάμηδες Χαράλαμπος και Αθανάσιος Αθανασίου, αναφέρονται σ’ όλα τα ιστορικά βιβλία ως Νάνος. Το όνομα αυτό είχε προκύψει κατά την καθημερινή τους συναναστροφή με τους συγχωριανούς τους, επειδή ο πατέρας τους ονομαζόταν Ιωάννης ( Γιάννης – Γιάννος – Νάνος).

                                                  Ο Χαράλαμπος Αθανασίου (1890-1943) με τη σύζυγό Βασιλική

Φωτογρ. (1) : Τη φωτογρ. μου την έστειλε από την Αμερική ο Παύλος Αθανασίου εγγονός του Αθανάσιου Αθανασίου
3
Μετά το τέλος του πολέμου, όταν η νομαρχιακή Επιτροπή, που κατέγραφε τις απώλειες της Κατοχής, πέρασε από το Ραχούλι και ρώτησε ποιοι σκοτώθηκαν, απάντησαν οι αδερφοί Χαράλαμπος και Αθανάσιος Νάνος και ο Σωτήριος Αναστασίου ή Τάσης. ΄Ετσι αναγράφτηκαν ως Νάνος ».
 
Οι φονευθέντες

1. Χαράλαμπος Αθανασίου του Ιωάννου (1890-1943)

Ο Χαράλαμπος Αθανασίου, γιος του Ιωάννου Αθανασίου και της Βασι-λικής, παντρεύτηκε τη Βασιλική, το γένος Δημητρίου Ρίζου (Παγκράτι).
(Ο γάμος του είναι δηλωμένος στο Αρχείο γάμων της Μητρόπολης Παραμυθιάς (βλ. π. κ.))
Παιδιά2 :
Βασίλης, Πανάγιω, σύζ. του Βασίλη Μπούση3 (Ξηρόλοφος), 
Αικατερίνη (Κατερίνα), σύζ. του Χαράλαμπου Γεωργίου (Ραχούλι) και 
Ξάνθη, σύζ. του Βαγγέλη Χρήστου (Σεβαστό).
 
2. Αθανάσιος Αθανασίου του Ιωάννου (1898-1943)

Ο Αθανάσιος Αθανασίου, αδελφός του Χαράλαμπου Αθανασίου, παντρεύτηκε τη Μαρία, το γένος Δημητρίου Γιάκη (Παγκράτι). (Ο γάμος του δεν είναι δηλωμένος στο Αρχείο γάμων της Μητρόπολης Παραμυθιάς )
Παιδιά :
Νικόλας, Φωτεινή, σύζ. του Γεωργίου Πάντου (Κυρά Παναγιά), 
Γιάννης, Γιαννούλα, σύζ. του Χαράλαμπου Αθανασίου (Κ. Παναγιά), 
Βαγγέλης και Κωνστάντω, σύζ. του Γάκη Πάκου (Ραχούλι).

                                   Ο Αθανάσιος Αθανασίου (1898-1943) με τη σύζυγό του Μαρία

Φωτογρ. (2) : Τη φωτογρ. μου την έστειλε από την Αμερική ο Παύλος Αθανασίου, εγγονός του Αθανάσιου Αθανασίου

2. Σωτήριος Αναστασίου ή Τάσης (1901-1943)

Ο Σωτήριος Αναστασίου ή Τάσης, γιος του Βασιλείου Αναστασίου ή Τάση και της Αναστασίας (Ραχούλι), ήταν παντρεμένος με την Αλε-ξάνδρα το γένος Νάκου Ρίζου.
Παιδιά
Ουρανία σύζ. του Γιώργου Σταύρου (Ραχούλι), Θανάσης, Λάμπρος και Ιωάννης.

Γραπτές μαρτυρίες :

α. Αρχείο γάμων της Μητρόπολης Παραμυθιάς :« Ο Χαράλαμπος Νάνος [σ.σ. Αθανασίου] την 12η Ιουνίου 1910 παντρεύτηκε στο Τσιφλίκι [σήμ. Ραχούλι] σε Α΄. γάμο τη Βασιλική Δημητρίου (σ.σ. Δημητρίου Ρίζου), επίσης σε Α΄. γάμο. Το γάμο τους ευλόγησε ο Παπαγιώργος Τσιφλίκι ».

                                                             Ο Σωτήρης Αναστασίου ή Τάσης (1901-1943)
                                    Φωτογρ. (3) : Τη φωτογρ. μου την έστειλε ο εγγονός του Βασίλειος Ι. Αναστασίου

β.   Ληξιαρχικές Πράξεις θανάτου των τριών (3) φονευθέντων Ραχουλιωτών (Δήμος Σουλίου) :

Η Ληξιαρχική Πράξη θανάτου του Αθανάσιου Ιωάννου Αθανασίου

Ληξιαρχική πράξη θανάτου αριθμ. 8
Αθανάσιος Ιωάννου Αθανασίου 24.8.1943Εν Ξηρολόφω σήμερον την εικοστήν Τετάρτην (24) του μηνός Αυγούστου του χιλιοστού εννεακοστού τεσσαρακοστού τρίτου έτους, ημέραν Τρίτην και ώρα 12 προ μεσημβρία και εν τω Ληξιαρχικώ καταστήματι, κειμένω εν τω καταστήματι της κοινότητος, ενώπιον εμού του Ευαγγέλου Χρ. Παπαβασιλείου, προέδρου και Ληξιάρχου της κοινότητος Ξηρολόφου, της Επαρχίας Παραμυθιάς, ενεφανίσθη ο Βασίλειος4 Χ. Αθανασίου ετών 28, επαγγέλματος γεωργός, κάτοικος Ραχουλιού, γνωστός μου και εδήλωσε ότι εν τη θέση ΄Αγιος Γεώργιος ή Κόντριζα κειμένη εν τω συνοικισμώ Ραχούλι, την εικοστήν Τετάρτην (24) του μηνός Αυγούστου ημέραν Τρίτην και ώραν 9 προ μεσημβρία του χιλιοστού εννεακοστού τεσσαροκοστού τρίτου έτους απεβίωσε ο Αθανάσιος Ιωάν. Αθανασίου, κάτοικος Ραχουλιού, γεννηθείς εν Ραχουλίω, ηλικίας ετών 45, επαγγέλματος γεωργός και θρησκεύματος Χριστ. Ορθόδοξος, υπήκοος Έλλην, εγ-γεγραμμένος εις το μητρώον αρρένων της κοινότητος Ξηρολόφου, υιός του Ιωάννου Αθανασίου, επαγγέλματος (δεν αναφ.;), κατοίκου (δεν αναφ.;) και της Βασιλικής, σύζυγος […] Μαρία, το γένος Δημητρίου [..…] (σ.σ. Γιάκη).
Ο θάνατος κατά την πιστοποίησιν του ιατρού δεν προσελήφθη επήλθε εκ φόνου δια πυροβόλου όπλου.
Εφ’ ω συνετάγη η παρούσα, ήτις αναγνωσθείσα και βεβαιωθείσα παρά του δηλούντος Βασιλείου Ιωάν. Αθανασίου, υπεγράφη παρ’ αυτού και παρ’ εμού.

Ο δηλώσας                                                                                                          Ο Ληξίαρχος
Μονογραφή                                                                                                         Μονογραφή

                                                                 (Ακριβές αντίγραφο)

Με το ίδιο περιεχόμενο, ως προς την ημερομηνία, ώρα, θέση και αιτία θανάτου, είναι συνταγμένες και οι Ληξιαρχικές πράξεις θανάτου των δύο άλλων φονευθέντων Ραχουλιωτών ( Χαράλαμπου Αθανασίου και Σωτηρίου Αναστασίου ή Τάση )

γ. Βασίλη Παυλίδη5 « Οι Αλβανοτσάμηδες της περιοχής Παραμυ-θιάς και η Κατοχή », 2009, σελ. 90 :
« Την 22αν [24ην] Αυγούστου 1943 ο εκ Μαζαρακιάς φασιστο-συμμορίτης Τζαμαλή Μούρτος, ασκών το αξιοπρεπές δια τους Αλβανούς επάγγελμα του ληστού, μετά συμμορίας 10 ανδρών, μη ευρών ζώα εις Φανάρι δια πλιάτσικο, αφού όλα είχαν καταλη-στευθεί, ήλθεν εις το χωρίον Ραχούλιον Παραμυθιάς και ήρπασεν τους ίππους του Χαραλάμπους Ιωάννου, κοινώς Καλιάμη Νάνου. Επεμβάντων δε του ιδιοκτήτου και του αδελφού του δια να σώσουν τα ζώα των, πυροβολεί αυτούς, άοπλους όντας, και τους φονεύει. Ο εκ του ιδίου χωρίου Σωτήριος Τάσης, πλησίον ευρεθείς, καίτοι άοπλος, εφορμά κατά του φονέως, τον ρίπτει χαμαί και του αποσπά μετά πάλην το όπλον του, δια να εκδικηθεί τους πεσόντας, που ήσαν και συγγενείς του. Πριν όμως προλάβει να το χρησιμοποιήσει, πυροβολείται υπό των άλλων συμμοριτών και φονεύεται και αυτός. Οι φόνοι έγιναν εις την μετά τον λοφίσκον αγροτικήν οδόν, που οδηγεί προς τα πηγάδια και λίγο προ του φρέατος του εκ των φονευθέντων Χαρ. Ιωάννου ».

δ. Θ. Γ. Παπαμανώλη : « Κατακαϋμένη ΄Ηπειρος », ΄Ικαρος, Αθήνα 1945, σελ. 51 :
« Τον Αύγουστο (1945) επίσης φονεύονται και ληστεύονται υπό Μουσουλμάνων του Καρβουναρίου [Μαζαρακιάς] εις το Ραχούλιον οι Χαράλαμπος Νάνος, Αθανάσιος Νάνος και Σωτήριος Τάσης ».

ε. Ιωάννου Αρχιμανδρίτου : « Τσάμηδες Οδύνη και δάκρυα της Θεσπρωτίας », Γεωργιάδης 1961, σελ. 213

« ΡΑΧΟΥΛΙΑύγουστος 1943 : Χαράλαμπος Μάνος [ εν. Νάνος] Αθανάσιος Νάσιος [εν. Νάνος] και Σωτήριος Τάσης, εληστεύθησαν και ακο-λούθως εφονεύθησαν υπό Τουρ/δων εκ Μαργαριτίου »

στ. Ν. Ζιάγκου : « Αγγλικός Ιμπεριαλισμός και Εθνική Αντίσταση 1940-45 », Αθήνα 1978, τόμος πρώτος, σελ. 255.

« Ξηρόλοφος : Στο Ραχούλι … μερικοί Μαζαριώτες Τσάμηδες βρήκαν 2-3 άλογα και τ’ άρπαξαν. Οι ιδιοκτήτες βγήκαν να τα ζητήσουν κι οι Τσάμηδες τους σκότωσαν : Σκότωσαν τους Σωτήρη Β. Τάτση [Τάση], Θανάση Ιω. Νάνο [Αθανασίου] και Χαράλαμπο Ιω. Νάνο [Αθανασίου] ».

ζ. Μιχάλη Τσιμπρή, περιφερειάρχη της Ηπείρου κατά τη γερμανική Κατοχή (1943 -1944) :

« Επιστολή προς τη Γερμανική Αρχή (Ιωάννινα)
Στις 13 Αυγούστου [ 24 Αυγούστου 1943] ένοπλοι Μουσουλμάνοι εισέβαλαν στο Ραχούλι όπου άρπαξαν πρόβατα [άλογα] και σκότω-σαν τρεις Χριστιανούς »
(πηγή : Αθανάσιος Γκότοβος : « Ετερότητα και… σελ 14 βλ. π. κ. )

ζ. Αθανάσιου Γκότοβου : « Ετερότητα και σύγκρουση : Ταυτότητες στην κατοχική Θεσπρωτία και ο ρόλος της μουσουλμανικής μειονότητας », σελ. 15 :
«…αυτό το επεισόδιο6 παρουσιάζεται στην αναφορά του Remold7 προς την υπερκείμενη αρχή ως εξής :
6. σ.σ. Εννοεί τους τρεις (3) Ραχουλιώτες φονευθέντας από τους μ. Τσάμηδες, αδελ-φούς Χαράλαμπο και Αθανάσιο Αθανασίου και Σωτήριο Αναστασίου ή Τάση. Τούτο εξάγεται από το γεγονός ότι στο Ραχούλι καθ’ όλη τη διάρκεια της τριπλής Κατοχής, σύμφωνα με όλες τις γραπτές πηγές και τις προφορικές μαρτυρίες, δεν έχουμε άλλους νεκρούς.
7. Remold Josef (1902-1985. Γεννήθηκε στη πόλη Eichstätt της Βαυαρίας (Ober Bayer). Ακολούθησε το επάγγελμα του αστυνομικού. Το 1933 προσχώρησε στο κόμμα του Χίτλερ. Συμμετείχε στην γερμανική εκστρατεία εναντίον της Γαλλίας (III/GJR 99 Μεραρχίας) και ως υπασπιστής στις εκστρατείες κατά της Πολωνίας, της Γιουγκο-σλα-βίας, της Ρωσίας κ.α.. Το καλοκαίρι του 1943 ήταν Διοικητής (συνταγματάρχης) του 99ου ορεινού συντάγματος στην Παραμυθιά. Συνεργάστηκε στενά σ’ όλους τους τομείς με τους μ. Τσάμηδες της Θεσπρωτίας, Συμμετείχε με το σύνταγμά του στην καταστροφή των χωριών του Φαναριού. Στις 15.08.1943 υπέγραψε τον κατάλογο των 33 συλληφθέντων Παραμυθιωτών.
Στις 16.09.1943 στην αναφορά του προς την ορεινή μεραρχία Ic απορρίπτει τα παράπονα του Μιχάλη Τσιμπρή, Διοικητή της Ηπείρου, για βιαιοπραγίες των Αλβανών εις βάρος των Ελλήνων της Θεσπρωτίας και προτείνει τη δημιουργία αλβανικής διοίκησης με επικεφαλής το Νουρί Ντίνο. (Βλ. Αθανάσιου Γκότοβου ό.π., σελ. 46-47) Ευθύνεται για την εκτέλεση πολλών αμάχων και για το θάνατο των Ιταλών αξιωμα-τικών στην Κέρκυρα. Στις 08.06.1944 τιμήθηκε για ανδραγαθήματα με το γερμανικό χρυσό σταυρό. Με το τέλος του πολέμου επέστρεψε στη Γερμανία. Συνελήφθηκε από τους Άγγλους. Στη συνέχεια οι Άγγλοι τον παρέδωσαν στους Ρώσους, οι οποίοι τον μετέφεραν ως αιχμάλωτο στη Ρωσία. Εκεί παρέμεινε μέχρι το 1951. Και, αφού αποφυλακίστηκε και επέστρεψε στη Γερμανία, διορίστηκε διοικητής της Άμεσης
10
“ Τρία άτομα εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες, τα οποία αναγνωρίστηκαν από τους Μουσουλμάνους ως αρχηγοί ανταρτών “»
Σχολιάζοντας την παραπάνω γερμανική αναφορά, εξάγεται το συμπέ-ρασμα ότι οι τρεις (3) Ραχουλιώτες εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδι-κασίες από τους Γερμανούς, αφού αναγνωρίστηκαν από τους μ. Τσάμηδες ως αρχηγοί Ανταρτών.
Η περιγραφή αυτή είναι, όπως και πολλές άλλες, εντελώς ψευδής, καθότι έρχεται σε αντίθεση με όλες τις ελληνικές γραπτές και προφορικές μαρτυρίες.

                                    
     Ο Χαράλαμπος Γεωργίου με τη σύζυγό του Κατερίνα, το γένος Χαράλ. Αθανασίου.
Η Κατερίνα ήταν κόρη του φονευθέντος από τους μουσουλμάνους Τσάμηδες Χαραλάμπου Αθανασίου
Φωτογρ. (4) : Την φωτογρ. μου την έστειλε από τη Γερμανία ο Ιωάννης Γεωργίου, γιος του Χαράλαμπου Γεωργίου.


- Ο Αθανάσιος Γκότοβος ( E-mail ) :« … Το ψεύδος και η συγκάλυψη είναι συστηματικά στοιχεία των γερμανικών αναφορών καθ’ όλη τη διάρκεια της Κατοχής. Σε όλα τα μεγάλα εγκλήματα οι γραφιάδες της Βέαρμαχτ (Behrmacht) προσπαθούσαν να φέρουν στα μέτρα ενός «ιπποτικού πολέμου » τις δολοφονίες που διέπρατταν. Υπάρχει λοιπόν στο αρχειακό υλικό και δολιότητα και ασύστολη ψευδολογία, αλλά και κάποιος φόβος μήπως μετά την ήττα ζητηθούν ευθύνες. Ειδικά για τις σφαγές αμάχων στις περιγραφές τους δεν πρόκειται να βρει κανείς Gründlichkeit (σ.σ. εξέταση σε βάθος) και Erhlichkeit). (σ.σ. ειλικρίνεια) Μερικά από τα βρώμικα πράγματα (π.χ. εκτελέσεις Ιταλών αξιωματικών στην Κέρκυρα τέλος Σεπτεμβρίου 1943) δεν καταγράφουν καθόλου στις επίσημες αναφορές τους, αλλά σε ανεπίσημες χειρόγραφες σημει-ώσεις που έχουν διασωθεί
Αρκετές από τις δολοφονίες που έγιναν κατά τη διάρκεια της λαίλαπας « Augustus » (Αύγουστος 1943) στην περιοχή του κάμπου της Παραμυθιάς, στη Τζάρα και στο Φανάρι, μένουν ακόμη μέχρι σήμερα δυστυχώς ανεξιχνίαστες ».

- Η Ξάνθη Αθανασίου, σύζυγος του Βαγγέλη Χρήστου (Σεβαστό).

Η Ξάνθη είναι κόρη του φονευθέντος Χαράλαμπου Αθανασίου. Το 1943 ήταν δεκαπέντε (15) ετών. Σήμερα ζει στο Σεβαστό :
«… Το απόγευμα της 24ης Αυγούστου 1943, μετά το σκοτωμό του πατέρα μου, Χαράλαμπου Αθανασίου, του μπάρμπα μου Θανάση Αθανασίου και του Σωτήρη Αναστασίου, ήρθαν στο Ραχούλι Γερμανοί και Τούρκοι ( μ. Τσάμηδες ) και ρωτούσαν ποιοι και γιατί τους σκότωσαν …)

( Ολόκληρη η μαρτυρία της Ξάνθης Αθανασίου – Χρήστου στην επόμενη συνέχεια )
_________________________________________________________________________________

 24 Αυγούστου 1943

(2)                Οι τρεις φονευθέντες του Ραχουλιού

Στις 24.08.1943 μουσουλμάνοι Τσάμηδες (στο εξής μ. Τσάμηδες), προερχόμενοι από τη Μαζαρακιά, μετέβαιναν για πλιάτσικο  στο Φανάρι. Όταν έφθασαν στο Ραχούλι (παλιά Τσιφλίκι), αφού αντελήφθησαν τα άλογα των αδερφών  Χαραλάμπου και Θανάση Αθανασίου, προσπάθησαν να τα αρπάξουν. Τα αδέρφια αντέδρασαν. Προς βο-ήθειά τους έτρεξε ο συγχωριανός τους Σωτήριος Αναστασίου ή Τάσης. Οι μ. Τσάμηδες κατά τη συμπλοκή, που έλαβε χώρα κοντά στον ΄Αγιο Γεώργιο, φόνευσαν τους τρεις (3) Ραχουλιώτες και στη συνέχεια διέφυγαν με λεία τα τρία (3) ή τέσσερα (4) άλογα.

( Εισαγωγή από την 1^η συνέχεια που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Θεσπρωτική την  05.03.2015 ).

Προφορικές μαρτυρίες

( Οι παρακάτω μαρτυρίες είναι διασκευασμένες κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μην αλλοι-ώνεται το πραγματικό  τους νόημα ).

1.  Αθηνά  Πάκου - Δημητρίου  (Ραχούλι)

Η Αθηνά, το γένος  Φωτίου Πάκου, είναι σύζυγος του Ευαγγέλου Δημη-τρίου.  Την εποχή του 1943 ήταν ηλικίας 13 χρόνων. Επειδή το πατρικό της σπίτι το χώριζε ένας χαμηλός τοίχος από το σπίτι των φονευθέντων  αδελφών Χαράλαμπου και Θανάση Νάνου (Αθανασίου), έζησε από κοντά όλο το δράμα (της δολοφονίας τους), αλλά και τη μετέπειτα εξέλιξη των οικογενειών τους.  

Σήμερα (2015) η Αθηνά ζει στο Ραχούλι μαζί με το γιο της Δημήτρη (φιλόλογο) :

«  Τον Αύγουστο του 1943 μ. Τσάμηδες  από τη Μαζαρικιά πήγαιναν στο Φανάρι για να κάνουν πλιάτσικο.  Όταν έφθασαν στο χωριό μας,

                              Ο Ευάγγελος Δημητρίου με τη σύζυγό του  Αθηνά  

       (1)  Τη φωτογραφία μου την έστειλε ο γιος τους  Δημήτρης Δημητρίου (φιλόλογος)

το Ραχούλι, είδαν κοντά στον  ΄Αη Νικόλα μερικά άλογα. Τα άλογα αυτά  ήταν των αδερφών   Χαράλαμπου  και  Θανάση Νάνου (Αθανασίου).

Όταν άρπαξαν τα άλογα οι μ. Τσάμηδες,  τα αδέρφια έτρεξαν από πίσω τους. Τους πρόλαβαν στη θέση Κόρτιζα,  κοντά στον ΄Αη Γιώργη. Εκεί ήρθαν στα χέρια.  Ο Σωτήρης Τάσης (Αναστασίου)  αλώνιζε στο χωράφι του,  που ήταν  εκεί κοντά. Μόλις αντελήφθηκε τον καβγά, έτρεξε να τους βοηθήσει.

-          Πού πας, του φώναζε η γυναίκα του, θα σε σκοτώσουν.

-    Θα πάω κι ας με σκοτώσουν, της απάντησε. Σήμερα παίρνουν τ’ άλογα των γειτόνων μου, αύριο θα πάρουν και τα δικά μου.

Την  ώρα εκείνη  έτρεξε  για βοήθεια κι ο μετέπειτα άντρας μου, ο Ευάγγελος Δημητρίου, αν και ήταν παιδί 17 χρόνων. Μόλις πλησία-σε, τον τουφέκισαν, αλλά τη γλίτωσε,  επειδή  έπεσε μέσα στο εκεί  χαντάκι.

Στη συνέχεια, οι μ.  Τσάμηδες πρώτα σκότωσαν το Σωτήρη Τάση (Αναστασίου) κι ύστερα το Χαράλαμπο Νάνο (Αθανασίου). Το Θανάση Νάνο (Αθανασίου)  τον τραυμάτισαν βαριά. Όταν πήγαν κοντά του οι χωριανοί, ζούσε ακόμη. Ξεψύχησε όμως λίγο  αργό-τερα.

Οι μ. Τσάμηδες, μετά τη δολοφονική τους πράξη,  διέφυγαν  για το Φανάρι με  τα τέσσερα (4) άλογα, αφήνοντας πίσω τους τρεις (3) νεκρούς. .

Τους νεκρούς αυτούς οι χωριανοί ξάπλωσαν κάτω από κάτι συκιές που υπήρχαν την εποχή εκείνη στην Κόρτιζα. Εκεί μαζεύτηκε όλο το χωριό κι οι γυναίκες τους μοιρολόγαγαν. Το   απόγευμα τους τύλιξαν  σε σεντόνια και τους έθαψαν στον  ΄ Αη Γιώργη.

Οι τρεις (3) φονευθέντες άφησαν πίσω τους : 

Ο Χαράλαμπος  Νάνος (Αθανασίου)  τη γυναίκα του Βασιλική με τρεις  κοπέλες κι ένα αγόρι σε μεγάλη ηλικία.

Ο Θανάσης Νάνος (Αθανασίου) τη γυναίκα του  Μαρία  με  τρία αγόρια και τρεις  κοπέλες.

Ο Σωτήρης Αναστασίου  τη γυναίκα του Αλεξάνδρα με  τρία αγόρια και μια κοπέλα.

Οι τρεις γυναίκες των φονευθέντων έμειναν σ’ όλη τους τη ζωή χήρες. Ξενοδούλευαν κι έτρεφαν λίγα πρόβατα, για να μεγαλώ-σουν τα  ανήλικα παιδιά τους. Προίκισαν και καλοπάντρεψαν τα κορίτσια τους. Πάλεψαν με τη ζωή όχι μόνο την εποχή του πολέμου, αλλά και αργότερα. … »

2.   Χρήστος Γαρίδης

Ο Χρήστος Γαρίδης του Δημητρίου, γεννημένος στο συνοικισμό Ξηρόλοφο το 1929, υπηρέτησε 27 χρόνια ως αγροφύλακας στα χωριά Σκάνδαλο,  Βέλλιανη και Ξηρόλοφο. Σήμερα ζει στον Ξηρόλοφο  με τη σύζυγό  του Κωνστάντω : 

« Τον Αύγουστο του 1943 ήμουν στον Ξηρόλοφο, όταν άκουσα τουφεκιές προς το μέρος του  Άη  Γιώργη του Ραχουλιού. 

Έτρεξα να δω τι έγινε.  Φθάνοντας κοντά στη μάντρα του ΄Αη Γιώργη,  άκουσα σε συζήτηση ότι ο Γιασήμ από τη Μαζαρακιά, είχε σκοτώσει τρεις Ραχουλιώτες, τα αδέρφια  Καλιάμη  και Νάσιο Νάνο (Αθανασίου)  και το Σωτήρη Τάση. Τους σκότωσε για τα τρία (3) άλογα των Ναναίων (Αθανασίου).  Τα άλογα αυτά ήταν καλά άλογα. ΄Ηταν άλογα μπινέικα για καβάλα και για χωράφι.  Απ’ αυτά ζούσαν δυο οικογένειες.

Όταν οι Τσάμηδες  πήγαν να τα αρπάξουν, ο Καλιάμης  με το Νάσιο  (Αθανασίου) βγήκαν μπροστά. Σε βοήθειά τους έτρεξε ο

                                  Ο ΄Αγιος Γεώργιος του Ραχουλιού.

Στο νεκροταφείο του  είναι ενταφιασμένοι οι τρεις (3) φονευθέντες κατά την 24^ην  Αυγούστου 1943  Ραχουλιώτες, Χαράλαμπος και Αθανάσιος Νάνος (Αθανασίου) και Σωτήριος  Αναστασίου ή Τάσης.

Φονεύθηκαν  από τους μ. Τσάμηδες ακριβώς αριστερά από το καμπαναριό του Αγίου Γεωργίου  και σε πολύ μικρή απ’ αυτό απόσταση.

 (2) Τη φωτογραφία μου την έστειλε ο Αναστάσιος Ιωάννου Μπίκας στις  05.03  2015.

Σωτήρης Τάσης που ήταν εκεί κοντά. ΄Ελληνες και μ. Τσάμηδες ήρθαν στα χέρια. Οι ΄Ελληνες ήταν άοπλοι. Οι μ. Τσάμηδες οπλισμένοι.  Όταν όμως  οι μ. Τσάμηδες είδαν τα ζόρικα, αφού έριξαν και σκότωσαν και τους τρεις,  έφυγαν με  τα άλογα … »

 

3.  Ιωάννης Αναστασίου.

Ο Ιωάννης Αναστασίου, γιος του φονευθέντος Σωτηρίου Αναστασίου ή Τάση, είναι γεννημένος το 1942.  Μετανάστευσε στη Γερμανία. Επι-στρέφοντας άνοιξε στο κέντρο της Παραμυθιάς καθαριστήριο ρούχων που διατήρησε για πολλά χρόνια. Σήμερα ζει στο Ραχούλι με τη σύζυγό του Ελευθερία  :

«  Ο πατέρας μου είχε πολεμήσει στη Μικρασιατική καταστροφή. Έρχονταν άνθρωποι στο μαγαζί μου (Παραμυθιά) κι όταν άκουγαν ότι είμαι γιος του Σωτήρη Αναστασίου από το Ραχούλι, μου έλεγαν : 

Το μνήμα (οικογενειακός τάφος) του φονευθέντος από τους μ.  Τσάμηδες  Σωτηρίου Ανασστασίου ή Τάση.  Στη μαρμάρινη επιτάφιο πλάκα αναγράφεται :   

                           « ΤΑΣΣΗΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ

                                  ΕΓΕΝ.      1901

                                  ΕΦΟΝΕΥΘΗ 24.8.1943[1] » …

( Οι δυο άλλοι ενταφιασμένοι είναι  η πεθερά και η σύζυγος του Σωτηρίου Τάση)

(3).  (2015) Τη φωτογραφία  μου την έστειλε ο  Αναστάσιος  Ιωάννη  Μπίκας 

-  Με τον πατέρα σου πολεμήσαμε μαζί κατά τη Μικρασιατική καταστροφή.

Στις 24 Αυγούστου του 1943 ήρθαν  στο Ραχούλι, μ. Τσάμηδες, για να πάρουν τα άλογα του Χαράλαμπου και του Νάσιου  Νάνου (Αθανασίου). Αυτοί δεν τους άφησαν, γιατί τότε τα άλογα ήταν το ψωμί της οικογένειας. Στην τοποθεσία Κόρτιζα, κοντά στην εκκλη-σία του Αγίου  Γιωργίου, ήρθαν στα χέρια. Ο πατέρας μου έτρεξε για να τους βοηθήσει. Οι μ.  Τσάμηδες ήταν πολλοί και οπλισμένοι. Οι δικοί μας τρεις και άοπλοι. Έτρεξαν να παλέψουν με το κορμί τους και με τα καπίστρια από τα άλογα.   Έτσι, τους σκότωσαν και τους τρεις.

Μετά το θάνατο του πατέρα μου, η μάνα μου έμεινε μόνη της. Για να μεγαλώσει τα τέσσερα  παιδιά της ξενοδούλευε νύχτα μέρα. Εγώ την εποχή εκείνη ήμουν ηλικίας  ενός  χρόνου.

Ο πατέρας μου αργότερα τιμήθηκε με το μετάλλιο της Εθνικής Αντίστασης. Όταν με κάλεσαν στην Ηγουμενίτσα για να το παρα-λάβω, έκλαψα από συγκίνηση. Η  μάνα μου,  μετά το 1981, έπαιρνε τη σύνταξη Εθνικής Αντίστασης… ».

                  Ο Νικόλαος Αθανάσιου Αθανασίου με τη σύζυγό του Σταματία

(4)  Τη φωτογραφία  μου την έστειλε από την Αμερική ο γιος τους  Παύλος Αθανασίου.

4.  Νικόλαος  Αθανάσιου Αθανασίου

Ο Νικόλαος Αθανάσιου  γεννήθηκε  το 1928 στο Ραχούλι της Παραμυ-θιάς.  Είναι γιος του φονευθέντος από τους μ. Τσάμηδες  Αθανάσιου Αθανασίου. Μετανάστευσε στην Αμερική, όπου σήμερα (2015) ζει με το γιο του Παύλο.

( Η μαρτυρία του  γράφτηκε με τη βοήθεια του γιου του Παύλου… ) : 

«  Στις 24 Σεπτέμβρη του 1943 πέντε (5) μ. Τσάμηδες από τη Μαζαρακιά, μέσω Δράγανης – Σεβαστού πήγαιναν για να κάνουν πλιάτσικο στο Φανάρι. Φθάνοντας στην άκρη του χωριού μας – σύνορα Ραχουλιού – Σεβαστού – είδαν να βόσκουν εκεί τρία καλά άλογα του πατέρα μου Νάσιου Νάνου (Αθανασίου) και  του θειου μου Καλιάμη (Χαράλαμπου) (Αθανασίου). Αμέσως τα πλησίασαν, προσπαθώντας να τα πιάσουν.

Ψηλά στη Λιοφάντσα (αγνάντιο) βρισκόταν η αδερφή του Καλιάμη και Νάσιου Νάνου, η Παρασκευή.  Ήταν παντρεμένη με το Βασίλη Λιάζο, γι’ αυτό κι όταν γέρασε, την έλεγαν στο χωριό Βάβω Λιάζαινα.  Η Βάβω Λιάζαινα όταν είδε τους μ. Τσάμηδες να αρπάζουν τα άλογα των αδερφών της, έτρεξε στο σπίτι του Νάσιου, φωνάζοντας : 

-  Νάσιο,  σας  παίρνουν τα άλογα.

Ο Νάσιος από τη βιασύνη του έτρεξε χωρίς σακάκι και τους πρόλαβε κοντά στον  ΄Αη Γιώργη. Μαζί του έτρεξαν ο αδερφός του Καλιάμης  κι ο συγχωριανός Σωτήρης Τάσης (Αναστασίου). Στην αρχή λογο-μάχησαν. Στη συνέχεια ήρθαν στα χέρια. Οι Τρεις Ραχουλιώτες ήταν δυνατοί άντρες, πραγματικά παλικάρια. Παλεύοντας, τους έβαλαν κάτω. ΄Υστερα, παρουσιάστηκαν κι άλλοι μ. Τσάμηδες που ήταν κρυμμένοι. Πυροβόλησαν. Τον Καλιάμη και το Σωτήρη τους σκότωσαν επί τόπου. Τον πατέρα μου τον τραυμάτισαν βαριά στην κοιλιά. Τραυματισμένο τον μετέφεραν στο σπίτι του Ανδρέα Σιώζου[2], που ήταν εκεί κοντά.  Μετά από δυο  ώρες πέθανε.   

Οι μ. Τσάμηδες, αφού άρπαξαν τα άλογα,  έφυγαν για το Φανάρι, ενώ οι Ραχουλιώτες έθαψαν τους νεκρούς τους στο νεκροταφείο του Άη  Γιώργη ». 

5.  Ξάνθη Ιωάννου,  σύζυγος του  Βαγγέλη  Χρήστου    (Σεβαστό)

Η Ξάνθη είναι κόρη του φονευθέντος Χαράλαμπου Αθανασίου.  Το 1943 ήταν ηλικίας 15 ετών. Σήμερα ζει στο Σεβαστό.  Η μαρτυρία της για τη δολοφονία των τριών (3) Ραχουλιωτών  μου δημιούργησε την εντύπωση ότι συνέβη χθες και όχι πριν από εβδομήντα δύο (72) χρόνια. Με συγκίνησε ιδιαίτερα η καλοσύνη της, η αφήγησή της που ήταν πλουτισμένη  με λέξεις που χρησιμοποιούσαν οι γονείς μας, και η  διάθεσή της να απαντήσει  σ’ όλες τις ερωτήσεις μου :

                   Η Ξάνθη Ιωάννου με το σύζυγό της Βαγγέλη Χρήστου

    (5) Τη φωτογραφία μου την έστειλε ο Δημήτριος Λιόλιος, γαμπρός της από κοπέλα.

«  Η μάνα μου η Βασιλική  ήταν από το Παγκράτι κι  από τους Ριζαίους. Όταν πέθανε ο πατέρας της, πήγε μαζί με τη μάνα της και τις δυο αδερφές της  στην Παραμυθιά,  στη γιαγιά της. Μια από τις αδερφές της παντρεύτηκε ο Τσίλη  Τσιάνης, ενώ  την  άλλη ο Ζώης Πατσαβέλας. Κι οι δυο γαμπροί  ήταν από την Παραμυθιά.  

Τη μάνα του πατέρα μου, τη γιαγιά μου, την έλεγαν  κι αυτή Βασι-λική. ΄Εζησε εκατό χρόνια. ΄Ηταν από το Κολιοστάτι[3].

Στις 23 Αυγούστου του 1943 είχαμε θερίσει το καλαμπόκι από ’να χωράφι κάτω από το χωριό. Τότε είχε χαλάσει το Φανάρι. Πήγαιναν εκεί οι Τούρκοι, φόρτωναν πράγματα και τα μετέφεραν  στα χωριά τους.   Θα πάμε για Γιάκμαν (πλιάτσικο), έλεγαν.

Στις 24 Αυγούστου το πρωί,  απολύσαμε στην καλαμιά  του θερισμένου χωραφιού  τα τέσσερα (4) άλογα που είχαμε μαζί με το μπάρμα Θανάση (Αθανασίου).  Ανάμεσα στα  άλογα  ήταν και δυο φοράδες.  Η μια ήταν τριών χρόνων, σιδερόψαρη, της Ούντρας  όπως έλεγαν, ενώ η άλλη ήταν κανονική. Τα άλογα, όταν πιάσεις ένα, αμέσως τρέχουν και τα  άλλα από πίσω του.

Κατά το γιόμα ( της 24 Αυγούστου 1943) ήρθαν στο χωριό  μερικοί Τούρκοι από τη Μαζαρακιά, για να παν στο Φανάρι.  ΄Ενας απ’ αυτούς έπιασε  τη φοράδα - όχι τη σιδερόψαρη -  και την τραβούσε προς το μέρος που περίμεναν πιο κει  οι άλλοι Τούρκοι.  Αμέσως τα άλλα άλογα κάλπασαν κοντά της. 

Την ώρα αυτή φώναξαν του πατέρα μου. Εγώ ήμουν μαζί του.

-  Χαραλάμπη, του’ παν, σου παίρνουν  τα  άλογα.

Ο πατέρας αμέσως  έτρεξε  από πίσω με την πατερίτσα.

-  Πού την πας ω ρε τη φοράδα;  Φώναξε στον Τούρκο.

-  Θα την πάω στο Φανάρι,  του  απάντησε. 

Τράβα ο ένας, τράβα ο άλλος ήρθαν στα χέρια.  Μπροστά ήταν η εκκλησία του ΄Αη Γιώργη.  Ο μπαρμπα – Νάσιος, μόλις είδε τον πατέρα ν’ αρπάζεται με τον Τούρκο, δε στάθηκε. ΄Ετρεξε στο μέρος που μάλωναν. ΄Ορμησε πάνω στον Τούρκο.  Πήγε να του πάρει το όπλο. Δεν μπόρεσε όμως, γιατί ο Τούρκος είχε περάσει το λουρί του στο λαιμό.  ΄Ενας από τους τέσσερις (4) ή πέντε  (5) Τούρκους, που ήταν εκεί κοντά, έριξε στον πατέρα. Ο πατέρας έπεσε. Μια άλλη σφαίρα έριξαν και του  μπάρμπα. Η σφαίρα όμως έμεινε μέσα,  δεν τον τρύπησε πέρα για πέρα. Μετά έτρεξε χωρίς παπούτσια για να βοηθήσει ο Σωτήρης Αναστασίου. Σήμερα παίρνουν τα άλογα των συγχωριανών μου, είπε, αύριο θα πάρουν τα δικά μου. Όπως έτρεχε αυτός αρέντα,  πατ  ρίχνουν μια τρίτη σφαίρα και τον άφησαν στον τόπο. Ο μπαρμπα Νάσιος ήταν βαριά τραυματισμένος. Σ’ αυτούς που πήγαν να τον βοηθήσουν και να τον μεταφέρουν στο σπίτι του,  είπε :

-          Μη με πάτε στο σπίτι μου, γιατί εκεί δεν είναι κανένας.  

Μετά τον πήγαν στο σπίτι του Παπαθανάση Σιώζου, που ήταν εκεί κοντά.

-          Μάνα, φώναζε, θέλω νερό. 

-       Μη  του δίνεις νερό, της είπαν, είναι τραυματισμένος και δεν κάνει.

Ο μπάρμπας μετά από λίγο ξεψύχησε.

Οι Τούρκοι κάθισαν  κάπου μισή ώρα κάτω από τις συκιές που ήταν τότε κοντά στον  ΄Αη Γιώργη  κι ύστερα έφυγαν με τα άλογα για το Φανάρι. 

Τους νεκρούς δεν τους πήγαν στα σπίτια τους. Κατ’ ευθείαν τους  έθαψαν την ίδια μέρα στον ΄Αη Γιώργη,  επειδή φοβούνταν τους Τούρκους. Τότε οι Τούρκοι σκότωναν όποιον ήθελαν. Δεν φοβούνταν κανένα. Μόνο τον Κώτσιο Νικόλα φοβούνταν, επειδή το 1942 είχε σκοτώσει μέσα στην Παραμυθιά δυο Τούρκους. Τότε ο  Κώτσιος ήταν μεγάλος και τρανός. 

Το απόγευμα της 24^ης Αυγούστου 1943, μετά το σκοτωμό του πατέρα μου Χαράλαμπου Αθανασίου, του μπάρμπα μου Θανάση Αθανασίου και του Σωτήρη Αναστασίου, ήρθαν στο Ραχούλι Γερμανοί και Τούρκοι και ρωτούσαν ποιοι και γιατί τους σκότωσαν. Όταν είδαν τους τρεις σκοτωμένους, θυμάμαι που ένας Γερμανός είπε,  Schade. Εγώ τότε δεν ήξερα τι σήμαινε η λέξη αυτή. Όταν όμως πήγα στη Γερμανία,  έμαθα ότι Schade σημαίνει κρίμα… ».

                                   

Η αρπαγή των τριών (3) αλόγων

Η αρπαγή των τριών (3) αλόγων από τους μ. Τσάμηδες κόστισε το θάνατο σε  τρεις (3) Ραχουλιώτες. Τούτο συνέβη, επειδή το 1943 το  άλογο, αλλά και οποιοδήποτε άλλο φορτωτικό ζώο, ήταν ο βοηθός στις καθημερινές ανάγκες της οικογένειας. Με το άλογο  όργωναν,  σβάρνι-ζαν, έσπερναν, αλώνιζαν και μετέφεραν από το αλώνι στο σπίτι τους τα γεννήματά τους. Μετέβαιναν από το χωριό στην Παραμυθιά, στα Γιάννενα ή όπου αλλού τους επίτασσε η ανάγκη.  ΄Ηταν τότε το άλογο για την οικογένεια το αυτοκίνητο του σήμερα. Μόνο που το άλογο τότε κόστιζε λιγότερα από ό,τι κοστίζει σήμερα το αυτοκίνητο.

Την εποχή της  Κατοχής οι Ιταλικές στρατιωτικές αρχές επιτάξανε στη Θεσπρωτία όλα τα  ικανά φορτωτικά ζώα, για να τα χρησιμοποιήσουν στις ανάγκες του στρατού τους. Οι παραβάτες, σύμφωνα με τη Διαταγή τους,  τιμωρούνταν με φυλάκιση  : 

-  Οπλαρχηγού Κώτσιο Νικόλα (Γεωργίου) : « Αφήγηση ενθυμημάτων της περιόδου 1941-1945 », 26.07.1977, σελ. 12 (χειρόγραφο, ανέκδοτο) :

              

                     Ο οπλαρχηγός Κώτσιο Νικόλας (Γεωργίου)

        (5)  Τη φωτογραφία μου την έστειλε ο γιος του Νίκος, τ. αστυνομικός

 «  … Συγκεκριμένα, λίγους μήνες νωρίτερα (σ.σ. εννοεί πριν από τις 12.01.1942 που σκότωσε στην Παραμυθιά τους μ.  Τσάμηδες Τεφήκ Κεμάλ και Γιαγιά Κασήμ), δε θυμάμαι ακριβώς, στην καραμπινιερία Παραμυθιάς (το σημερινό σπίτι του Μάρα) κρατούνταν ο πατέρας μου Νικόλαος Γεωργίου[4], επειδή, όταν οι Ιταλοί έκαναν στο χωριό μας συγκέντρωση αλόγων, ο πατέρας μου δεν τους παρέδωσε το δικό του, που ήταν αρίστης ποιότητος, αλλά ένα ξένο άλογο, κατώ-τερης ποιότητος, το οποίο οπωσδήποτε δε θα κρατούσαν οι Ιταλοί. Η πράξη αυτή όμως του πατέρα μου προδόθηκε από ανθρώπους, που θα ονομάσω άλλη φορά, και έτσι οι Ιταλοί τον συνέλαβαν. Εγώ πήγαινα συχνά στην καραμπινιερία της Παραμυθιάς ψωμί και φαγητό του πατέρα μου. Επειδή τούτο δεν μου το επέτρεπαν  οι Ιταλοί,  εγώ μια μέρα πέταξα από ένα παραθυράκι στη φυλακή που κρατούνταν ο πατέρας μου το ψωμί και το φαγητό. Όταν οι Ιταλοί αντιλήφθηκαν τι έκανα, με συνέλαβαν και με ξυλοκόπησαν αγρίως. … Ο πατέρας μου αποφυλακίστηκε, όταν προσκομίσαμε την πραγ-ματική του φοράδα…»

 (Ακριβές απόσπασμα)  

Οι Τρεις Ραχουλιώτες

Τρεις Ραχουλιώτες βάρεσαν

κοντά στον  Άη Γιώργη

τους δυο Ναναίους αδελφούς

με το Σωτήρη Τάση.

Από τους δύο αδελφούς

το Νάσιη,  τον Καλιάμη

άρπαξαν τρία  άλογα[5]

και παν για το Φανάρι

Οι Τσάμηδες τους βάρεσαν

την Τρίτη  με το γιόμα,

κι οι συγγενείς τους έθαψαν

με κάτασπρα σεντόνια.  

Χρυσάνθεμα του Τρυγητή

στη γέννα μαραθείτε

και σεις χορτάρια πράσινα

στα μαύρα να ντυθείτε.

Βοσκοί από τα πρόβατα

να βγάλτε τα κουδούνια,

για ν’ ακουστεί στα πέρατα

                                       του  Ραχουλιού ο θρήνος

Ευχαριστώ όλους όσους με βοήθησαν στην συγγραφή της παρούσας έρευνας. Ιδιαίτερα όμως θέλω να ευχαριστήσω την Αθηνά Πάκου – Δημητρίου και  την Αρτεμισία Παπαδοπούλου, Ληξίαρχο  της Δημοτικής Ενότητας Παραμυθιάς του Δήμου Σουλίου.  

Βιβλιογραφία

-  Μιχάλη Τσιμπρή,  περιφερειάρχη της Ηπείρου κατά τη γερμανική Κατοχή  (1943 -1944) (επιστολή )

-  Θ. Γ. Παπαμανώλη : « Κατακαϋμένη  ΄Ηπειρος », ΄Ικαρος,  Αθήνα 1945.

- Ιωάννου Αρχιμανδρίτου  :  « Τσάμηδες  Οδύνη και δάκρυα της Θεσπρωτίας », Γεωργιάδης 1961.

-  Ν. Ζιάγκου :   « Αγγλικός Ιμπεριαλισμός και Εθνική Αντίσταση 1940 - 45 »,  Αθήνα 1978, τόμος  πρώτος.

-  Β. Κραψίτη : « Οι μουσουλμάνοι Τσάμηδες της Θεσπρωτίας  », Αθήνα 1986.

- Μπίκα Μάριου :  «  Στ’ απόσκια του Κορύλα », Θεσσαλονίκη 1999.

-  Β. Παυλίδη : «  Οι Αλβανοτσάμηδες της περιοχής Παραμυθιάς και η Κατοχή », 2009

-  Αθανάσιου Γκότοβου : « Η Παραμυθιά στο Στόχαστρο… », Φ.Ο.Π. 2007

- Αθανάσιου Γκότοβου : « Ετερότητα και σύγκρουση : Ταυτότητες στην κατοχική Θεσπρωτία και ο ρόλος της μουσουλμανικής μειονότητας »

                                              (συνεχίζεται)

                                       Μάριος Αναστασίου Μπίκας

---

[1].  Ο Δημήτρης Δημητρίου (φιλόλογος) : Επίσης, και στους  τάφους των δύο άλλων φονευθέντων Ραχουλιωτών  αναγράφεται ως ημερομηνία θανάτου τους η 24.08.1943

[2] .  Ο Ανδρέας Σιώζος είχε αδέρφια το Νικόλα και τον Παπαθανάση.  Το 1943 είχαν το σπίτι τους δίπλα στον ΄Αη Νικόλα του Ραχουλιού. (Πληρ. Αθηνά Πάκου – Δημητρίου).

[3] .  α.  Ο Παναγιώτης Γεωργίου, πρόεδρος της Τ.Κ. Κορύτιανης  : «  Η Τοπική Κοι-νότητα Κορύτιανη περιλαμβάνει τους συνοικισμούς Δίλοφο (παλ. Βρατίλα), Σεμερίζα και Κολιοστάτι. Σήμερα στο Κολιεστάτι κατοικούν μόνο δύο οικογένειες, ενώ, πριν το Ιούλιο του 1944, κατοικούσαν περισσότερες κι όλες ήταν χριστιανικές ».

(σ.σ. Από τη Σεμερίζα πέρασε κι ο  ΄Αγιος Κοσμάς ).

β. . Σπύρου Μουσελίμη  : «  Ιστορικοί Περίπατοι ανά τη Θεσπρωτία »,  Θεσσαλονίκη 1976, σελ.. 103 :  «  ΣΙΜΑΡΙΖΑ (Αγία Μαρία), ΚΟΛΙΟΣΤΑΤΕΣ, ΒΡΑΤΙΛΑ. Μερικοί αρβανιτόφωνοι συνοικισμοί αποτελούμενοι από λιγοστά παλιά σπίτια έναντι της αριστερής όχθης του Καλαμά. … Το 1869 … οι Κολιοστάτες  κατοικούνταν από 6 χριστιανικές οικογένειες »

[4].  Το Νικόλα Γεωργίου, πατέρα του Οπλαρχηγού Κωτσιο – Νικόλα και Γκέλη Νικόλα, φόνευσαν  Γερμανοί στρατιώτες μαζί με  μ. Τσάμηδες   στις 14.09.1942 στο Στενόλακκο, προέκταση του λάκκου Κυλωνίτη (κάτω από το Λαμποχώρι, συνοικισμό της Τ. Κ.  Προδρομιού).  (Βλ. Μάριου Αν, Μπίκα :  «  Στ’ απόσκια του Κορύλα », Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 173 -174. Μαρτυρία του Γκέλη Νικόλα )

Σύμφωνα με το Νέστορα Ευαγ. Γεωργίου συνταξιούχο δάσκαλο : « Λαμποχώρι : χωριό στο οποίο όλη την  ημέρα λάμπει ο ήλιος ».  Άλλη άποψη αναφέρει ότι η ονομασία Λαμποχώρι  προήλθε από το Αλεποχώρι (Αλποχώρι) του Μπότσαρη.

[5] . Σύμφωνα με τις περισσότερες προφορικές μαρτυρίες, τα άλογα που άρπαξαν οι μ. Τσάμηδες  από τα αδέρφια Χαράλαμπο και Θανάση Αθανασίου ήταν τρία .